Sztuka plastyczna w schizofrenii – spojrzenie Antoniego Kępińskiego
W książce „Schizofrenia” Antoni Kępiński porusza nie tylko kwestie kliniczne i psychopatologiczne, lecz także szeroki, humanistyczny wymiar doświadczenia choroby. Jednym z najciekawszych fragmentów jest podrozdział poświęcony sztukom plastycznym tworzonym przez osoby ze schizofrenią. Kępiński opisuje tam charakterystyczne cechy tych prac, ich symbolikę, a także znaczenie dla zrozumienia wewnętrznego świata danej osoby. Sztuka staje się tu szczególnym „językiem”, często bardziej komunikatywnym niż klasyczny opis słowny czy analiza logiczna.
1. Sztuka jako wyraz doświadczenia psychotycznego
Kępiński zwraca uwagę, że w schizofrenii dochodzi do rozluźnienia związków z rzeczywistością, ale równocześnie — do intensyfikacji życia wewnętrznego. To właśnie sprawia, że wiele osób z taką diagnozą spontanicznie sięga po formy plastyczne, które pozwalają im wyrazić treści trudne lub niemożliwe do ujęcia w słowach.
Sztuka w schizofrenii pełni często funkcję:
- autoterapeutyczną – porządkuje chaos przeżyć,
- komunikacyjną – umożliwia przekazanie stanów, które mogą być niezrozumiałe dla otoczenia,
- symboliczną – ułatwia nadawanie sensu przeżyciom psychotycznym,
- strukturyzującą – pozwala zachować poczucie tożsamości w sytuacji rozpadania się „ja”.
2. Charakterystyczne cechy malarstwa osób z doświadczeniem schizofrenii
W obserwacjach Kępińskiego i cytowanej przez niego psychopatologii sztuki zwraca uwagę kilka powtarzających się cech:
a) Fragmentaryzacja i geometryzacja
Prace często zawierają:
- silne podziały przestrzeni na segmenty,
- „rozczłonkowane” postacie,
- ostre kształty i wyraźne kontury.
Odzwierciedla to typowe dla schizofrenii poczucie rozpadu i utraty jedności świata.
b) Silna symboliczność
W malarstwie pojawiają się obrazy:
- o wyraźnym znaczeniu religijnym,
- związane z walką dobra i zła,
- przedstawiające moc, siłę, prześladowanie,
- pełne ukrytych kodów i znaków.
Symbolika ta często ma charakter bardzo indywidualny — rozumiany w pełni tylko przez twórcę.
c) Dominacja konstruktów nad realizmem
Osoba ze schizofrenią w swojej sztuce często nie dąży do realistycznego odwzorowania rzeczywistości; świat ukazywany jest bardziej jako idea, konstrukcja myślowa, kosmos poddany zasadom, które istnieją tylko w jej wewnętrznym doświadczeniu.
d) Przesadne uporządkowanie lub przeciwnie – chaos
W zależności od tego, czy twórca próbuje:
- okiełznać psychotyczny lęk — wtedy dominują symetrie, powtarzalność, rytm,
- wyrazić przeładowanie bodźcami — obrazy mogą być chaotyczne, z nadmiarem detali, nakładających się linii.
3. Przykłady motywów pojawiających się w ilustracjach omawianych przez Kępińskiego
Kępiński zamieszcza w książce reprodukcje prac tworzonych przez osoby z diagnozą schizofrenii, a ich analiza służy mu do zilustrowania świata psychotycznego. Wśród najważniejszych motywów pojawiają się:
a) Postacie o nierzeczywistych proporcjach
Widać w nich rozpad jaźni i trudność w utrzymaniu integralności obrazu człowieka. Twarze bywają:
- pozbawione oczu,
- podzielone na segmenty,
- zastąpione symbolami lub geometrycznymi formami.
b) Wizje kosmiczne i metafizyczne
Kręgi, spirale, pola energetyczne, słońca i księżyce symbolizują często poczucie kontaktu z siłą nadprzyrodzoną lub wszechświatem. U osób w psychozie mogą to być obrazy „objawienia”, „misji”, „łączenia się z absolutem”.
c) Architektura nierealna i labiryntowa
W strukturach budynków czy ulic widać:
- brak perspektywy,
- nienaturalne przejścia,
- wewnętrzne tunele i korytarze.
Przypomina to doświadczenie bycia „uwięzionym” w psychotycznym świecie lub zagubionym w labiryncie własnych myśli.
d) Intensywne barwy lub przeciwnie — monochromatyzm
Kępiński podkreśla, że kolor w tym nurcie malarstwa często służy do:
- wyrażania napięcia,
- podkreślania ważności symbolu,
- oddawania nastroju niepokoju lub ekstazy.
4. Sztuka jako okno do psychiki chorego
Kępiński widzi w twórczości plastycznej nie artystyczną ciekawostkę, lecz ważne narzędzie diagnostyczne i terapeutyczne. Obraz pozwala odkryć to, czego nie da się przekazać w rozmowie: lęki, urojenia, rozpacz, ale też niezwykłą zdolność tworzenia własnych światów.
Co ważne, Kępiński patrzy na tę sztukę z szacunkiem — nie jako na „patologię artystyczną”, ale na autentyczną wypowiedź człowieka, który w inny sposób doświadcza rzeczywistości. Podkreśla, że prace te bywają poruszające, głębokie i pełne wewnętrznego sensu.
5. Wnioski Kępińskiego
Z analizy sztuki plastycznej swoich pacjentów Kępiński wyprowadza kilka kluczowych wniosków:
- Twórczość nie znika mimo zaburzeń psychicznych — przeciwnie, często się intensyfikuje.
- Sztuka jest pomostem między światem osoby z diagnozą schizofrenii a otoczeniem.
- Zrozumienie symboliki tych prac pomaga w zrozumieniu osób z doświadczeniem schizofrenii.
- Twórczość jest często jedyną formą zachowanej integracji psychicznej — świadectwem walki o prawdziwe zachowanie siebie.
Fundacja Artsider im. Cypriana Michalika
KRS: 0001134250
Konto do wpłat: PKO BP
26 1020 2892 0000 5102 0941 4758
Śledź nas:
Napisz do nas
artsider@artsider.pl
798 017 122
artsider@artsider.pl
Jesteśmy Fundacją Artsider. Wspieramy osoby zmagające się ze schizofrenią i po kryzysie psychicznym - promujemy ich talent artystyczny walcząc z wykluczeniem i stereotypami.
Sprzedajemy papierowe kubki dla kawiarni, ozdobione unikalnymi grafikami osób chorujących na schizofrenię i organizujemy wystawy dzieł
Kontakt
Menu