Jak wspierać bliskich w kryzysie psychicznym?
Autor: Zuzanna Rączka
Wsparcie bliskich jest nieocenione, zwłaszcza w trudnych chwilach. Zarówno badania naukowe, jak i praktyczne doświadczenia pokazują, że bliskie relacje mogą być kluczowym elementem w drodze do zdrowienia. Edukacja, empatia i odpowiednia reakcja na sygnały są fundamentami budowania zdrowego środowiska wsparcia, które pomaga nie tylko przetrwać, ale i rozwijać się w obliczu wyzwań życiowych.
Sadząc las, myśleć o pożarze…
Planując nowy teren leśny, bierze się pod uwagę nie tylko walory estetyczne czy krajobrazowe - należy także starać się przewidzieć możliwe zagrożenia. Dlatego już na etapie planowania tworzy się pasy przeciwpożarowe, wyznacza się drogi dojazdowe, punkty czerpania wody, opracowuje się system szybkiego reagowania. Wszystko to wydarza się jeszcze zanim las zaczyna istnieć. Dzięki temu pożar może być szybko opanowany, a las znacznie szybciej się odrodzi.
W rozwoju człowieka podobną funkcję będą pełniły sieci społeczne. Bliskie więzi z rodziną i przyjaciółmi, tworzone w trakcie całego życia, stanowią zabezpieczenie przed kryzysami. Korzyści płynące z posiadania solidnej i jakościowej sieci społecznej obejmują m.in. wsparcie emocjonalne, wymianę informacji i doświadczeń, możliwość fizycznej i ekonomicznej pomocy, budowanie poczucia przynależności. Te czynniki nie tylko pomagają w radzeniu sobie z codziennymi wyzwaniami, ale również przyczyniają się do ogólnego dobrostanu. Natomiast kryzys - tak jak pożar - może pojawić się nagle, może być trudny do opanowania, może dotyczyć różnych dziedzin życia: psychiki, zdrowa, finansów. Może też nie pojawić się wcale.
W każdym z tych przypadków sieć społeczna może zadziałać jak sprawny system przeciwpożarowy: zaalarmować, ograniczać niepożądane skutki oraz wspomagać odbudowę i rozwój.
“Coś jest nie tak…”
Zaburzenie psychiczne są powszechne i uwarunkowane przez różnorodne czynniki. Statystycznie większość ludzi przynajmniej raz w życiu doświadczy jakiejś formy kryzysu psychicznego. Według badań ponad 23% Polaków prezentuje objawy przynajmniej jednego zaburzenia psychicznego. Zaburzenia lękowe dotyczą nawet 2,5 mln osób, a zaburzenia nastroju około jednego miliona osób. Mimo że takie statystyki mogą przerażać, pokazują również, że dla każdego z nas istotna jest podstawowa wiedza dotycząca zaburzeń oraz uważność na sygnały.
Jeśli obawiasz się o zdrowie psychiczne twojego bliskiego, dobrym wyjściem może być zaproszenie go do rozmowy. Najlepiej zaplanować ją wcześniej razem z osobą, której dotyczy sprawa - dzięki temu będziecie mieć pewność, że macie odpowiednią ilość czasu, miejsce oraz brak zakłócających elementów, a co za tym idzie poczucie bezpieczeństwa. Twoja szczerość, chęć wsparcia, akceptacja oraz umiejętność aktywnego słuchania będą czynnikami szczególnie ważnymi podczas rozmowy. Możesz wykorzystać takie komunikaty jak: “Powiedz, co mogę zrobić, żebyś poczuł się lepiej?”, “Wydajesz się być zmęczony. Czy coś cię martwi?”, “Czy możesz mi pomóc w…, bo nie mogę sobie poradzić”, “Czy chcesz coś porobić razem, może wyjdziemy na spacer?”. Zależnie od potrzeb twojego bliskiego oraz charakteru waszej relacji możesz zaproponować czasowe przejęcie niektórych obowiązków, wsparcie finansowe, umówienie wizyty u specjalisty. Pamiętaj, żeby nie wyręczać całkowicie danej osoby, lecz wspierać ją i umacniać poczucie sprawczości. Reakcje mogą być różne, dlatego warto uzbroić się w cierpliwość. Zapewne osoba w kryzysie również przeżywa trudne emocje związane z własnym stanem, może również odebrać dobre intencje jako przejaw zbytniej opiekuńczości lub “wtrącania się” do nieswoich spraw.
Sposoby, które nie pomogą, a nawet mogą pogorszyć sytuację to unikanie tematu (“Zajmij się czymś innym”), lekceważenie (“Czasem wszyscy czujemy się źle”), rzucanie ogólników (“Wszystko w porządku?”), oskarżanie (“Czemu robisz mi to akurat dzisiaj?”), stawianie warunków (“Albo się pozbierasz, albo wychodzę”), dawanie wszelkiego rodzaju dobrych porad. Takie zachowania sprawiają, że dana osoba może poczuć się lekceważona, niedoceniana, problematyczna dla innych lub beznadziejna.
W momencie gdy stan twojego bliskiego niepokoi cię od dłuższego czasu lub objawy się pogłębiają, a Twoje działania nie przynoszą oczekiwanych skutków, warto zastanowić się nad oddelegowaniem tego zadania komuś innemu. To może być szczególnie trudny moment dla Ciebie. Przyznanie, że sytuacja jest zbyt trudna do samodzielnego rozwiązania wymaga dużej dawki samoświadomości oraz pokory. Możesz poprosić o czujność i wsparcie inną osobę, powiadomić o swoich obawach kogoś zaufanego - partnera, rodzica lub przyjaciela osoby, której stan cię niepokoi. Najbardziej wskazanym będzie kontakt ze specjalistą, psychologiem, psychoterapeutą, pracownikiem telefonu zaufania. Taka osoba będzie mogła ocenić stan twojego bliskiego, zalecić określone działania, jak również udzielić Tobie wsparcia i niezbędnych informacji.
“Jestem tu dla ciebie”
Przed kryzysem psychicznym napięcie emocjonalne może powoli wzrastać aż do momentu, gdy jednostka nie jest w stanie sobie z nim poradzić. Moment zachwiania równowagi psychicznej często jest poprzedzony szczególnie ciężkim wydarzeniem, takim jak utrata bliskiej osoby, uczestnictwo w wypadku, zakończenie związku, trudny okres w pracy lub szkole. Czas trwania kryzysu zależy od sytuacji i możliwości danej jednostki. Należy pamiętać, że takie momenty są naturalne i odpowiednio “zaopiekowane” są możliwością do rozwoju i przedefiniowania siebie. Natomiast brak odpowiedniej pomocy może pogłębić dysfunkcyjne zachowania i uruchomić niewłaściwe sposoby radzenia sobie ze stresem, np. poprzez używki czy zachowania autodestrukcyjne.
Gdy równowaga psychiczna zostaje zakłócona, dana osoba może nie być w stanie racjonalnie i konstruktywnie radzić sobie z problemami. Poczucie chaosu lub pustki, trudności z koncentracją, poczucie bezradności i zagubienia, rozdrażnienie, lęk, żal, gniew - wszystkie te stany będą odzwierciedlane w różnorodnych zachowaniach. Mogą pojawić się wybuchy złości, zachowania agresywne, podejmowanie nieprzemyślanych i impulsywnych decyzji lub wręcz przeciwnie - niechęć, apatia, wycofanie się. Należy także mieć na uwadze, że osoby w trakcie kryzysu mogą mieć trudności z komunikowaniem się oraz zrozumieniem przekazywanych informacji.
Mając podejrzenie, że ktoś z naszych bliskich właśnie doświadcza kryzysu psychicznego, warto rozpocząć od otwartej, pełnej akceptacji i cierpliwości rozmowy. Przede wszystkim upewnij się, czy osoba nie zagraża sobie oraz czy jest w stanie podjąć niezbędne aktywności. Podczas rozmowy z osobą w kryzysie najważniejsza jest wyrozumiałość, cierpliwość oraz spokój. Pomocne mogą okazać się takie komunikaty jak: “Jestem tu dla ciebie”, “Czy potrzebujesz porozmawiać? Razem poszukamy rozwiązania”, “Nie potrafię zrozumieć, przez co przechodzisz, ale masz moje wsparcie”, “Nie musisz udawać, że wszystko jest w porządku”, “Twoje bezpieczeństwo i samopoczucie są dla mnie najważniejsze”. Warto upewniać się, czy dobrze rozumiesz rozmówcę, np. poprzez powtórzenie tego, co powiedział własnymi słowami.
Koniecznie unikaj gwałtownych ruchów, podnoszenia głosu, oceniania, wyśmiewania i pouczania. Sformułowania takie jak: “Przecież nie jest tak źle”, “Ja na twoim miejscu…”, “To wszystko przez to, że…”, “Myśl pozytywnie, wszystko się ułoży” tak naprawdę nikomu nie pomogą. Również nadopiekuńczość nie jest wskazana. Jeśli masz poważne wątpliwości, co do stanu twojego bliskiego nie zostawiaj go samego aż do momentu ustąpienia najostrzejszego kryzysu lub rozważ wezwanie pomocy.
Specyfika funkcjonowania osób z różnymi zaburzeniami oczywiście będzie się znacząco różnić, tak jak trudności i możliwości każdej osoby. Dlatego niezmiernie ważnym jest konsultacja ze specjalistą. Będąc bliskim osoby zmagającej się z kryzysem, może udzielić jej pomocy poprzez wsparcie, wyrozumiałość, dbanie o jej bezpieczeństwo.
“Co było, minęło” (?)
Niezależnie od przebiegu kryzysu, konieczności hospitalizacji czy otrzymanej diagnozy prawdopodobnie ten moment stanie się znaczącym i przykrym wspomnieniem dla twojej bliskiej osoby. Wsparcie nie ogranicza się tylko to sytuacji przed i w trakcie kryzysu, lecz obejmuje również czas po zażegnaniu trudnej sytuacji. Najważniejsze pozostaną czynniki wspomniane wcześniej - bezpieczeństwo, akceptacja i cierpliwość.
Warto zatroszczyć się o stworzenie przestrzeni, w której dana osoba będzie mogła otwarcie mówić o swoich doświadczeniach (“Jeśli masz ochotę porozmawiać o tym, co się stało, zawsze chętnie cię wysłucham”). Możesz także poszerzyć swoją wiedzę na temat danego zaburzenia lub funkcjonowania ludzkiej psychiki poprzez odpowiednią literaturę, uczestnictwo w szkoleniach, warsztatach lub grupach wsparcia. Pamiętaj jednak, że doświadczenie twojego bliskiego jest zawsze ponad wiedzą teoretyczną, a stawianie siebie w roli specjalisty może negatywnie wpłynąć na waszą relację. Umacniaj wiarę w proces zdrowienia oraz w możliwości danej osoby, np. poprzez słowa “Wiem, że droga do odzyskania równowagi może być długa, ale każdy krok jest ważny” lub “Jestem pod wrażeniem tego, że dałeś radę, mimo tego że było ci trudno”. U osób dotkniętych kryzysem może pojawić się także poczucie winy oraz przytłoczenie ofiarowaną pomocą. W takich sytuacjach warto zachować szczerość oraz wyczucie (“Choroba nie wybiera, ty pewnie zrobiłbyś dla mnie to samo”).
Nie powinno się liczyć lub naciskać na szybki powrót do zdrowia. Również unikanie tematu (“Było i minęło”) może mieć szkodliwy wpływ i skutkować lekceważeniem oznak kolejnego kryzysu. Trzeba pamiętać, że niektóre zaburzenia psychiczne charakteryzują się możliwymi nawrotami choroby - również na taki scenariusz należy być przygotowanym. Nie wolno obwiniać osoby dotkniętej kryzysem poprzez oskarżenia takie jak: “Może ty w ogóle nie chcesz wyzdrowieć?” lub “Gdybyś się wziął w garść, byłoby dobrze”. Jeśli z kolei ktoś dzieli się z tobą swoją diagnozą lub historią sytuacji kryzysowej, komentarze takie jak “Mój wujek miał to samo” także nie są na miejscu - bagatelizują doświadczenie danej osoby i kierują rozmowę na mniej istotne w tej chwili tematy.
Kryzys psychiczny i sposoby reagowania są bardzo rozległymi tematami. Każdy człowiek jest inny, każde zaburzenie psychiczne może objawić się inaczej, każda sytuacja ma swoją specyfikę. Dlatego dobrze jest skonsultować się ze specjalistą. Nie zawsze chęć wsparcia i rozmowa okażą się wystarczające do zażegnania kryzysu, jednak zazwyczaj to właśnie zainteresowanie oraz ciepłe uczucia najbliższych są początkiem i motywatorem pozwalającym na powrót do stanu równowagi. Dbanie o więzi społeczne zawsze jest wskazane, niezależnie od możliwości pojawienia się kryzysu - aby sadząc las, myśleć o pożarze…
Udzielanie wsparcia bliskiej osobie w czasie kryzysu może być bardzo wyczerpujące. Radzenie sobie z emocjami, szukanie różnych rozwiązań, akceptowanie nietypowych lub wrogich zachowań wymaga dużej dawki wytrwałości, empatii i wyczucia, ale także specjalistycznej wiedzy i kompetencji. Nic dziwnego, że niekiedy takie sytuacje przekraczają możliwości jednostki. Pamiętaj, że czasem dbanie o swój własny dobrostan psychiczny może okazać się najlepszym, co możesz zrobić dla swoich bliskich!
Kułak-Bejda, A., Bejda, G., & Waszkiewicz, N. (2019). Zasady komunikacji z pacjentem doświadczającym zaburzeń psychicznych i jego rodziną. Kontekst „Inności” w komunikacji interpersonalnej: praca zbiorowa. Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, 338-354.
TORBY
KUBKI TERMICZNE
PLAKATY
KUBKI PAPIEROWE
Sklep Artsider
wspieraj sztukę osób chorych na schizofrenię
kubki papierowe na kawę
Sklep Artsider
wspieraj sztukę osób chorych na schizofrenię
Fundacja Artsider im. Cypriana Michalika
KRS: 0001134250
Konto do wpłat: PKO BP
26 1020 2892 0000 5102 0941 4758
Śledź nas:
Napisz do nas
artsider@artsider.pl
798 017 122
artsider@artsider.pl
Jesteśmy Fundacją Artsider. Wspieramy osoby zmagające się ze schizofrenią i po kryzysie psychicznym - promujemy ich talent artystyczny walcząc z wykluczeniem i stereotypami.
Sprzedajemy papierowe kubki dla kawiarni, ozdobione unikalnymi grafikami osób chorujących na schizofrenię i organizujemy wystawy dzieł
Kontakt
Menu