Arteterapia a mózg: naukowe spojrzenie na terapeutyczną moc sztuki
Autor: Zuzanna Rączka
Arteterapia, czyli terapia poprzez sztukę, zyskuje coraz większe uznanie jako skuteczna metoda wspierania zdrowia psychicznego i fizycznego. Współczesne badania naukowe dostarczają dowodów na to, że twórcza aktywność wpływa na funkcjonowanie mózgu, angażując różnorodne jego obszary i promując neuroplastyczność.
Współpraca półkul mózgowych w procesie twórczym
Dawniej uważano, że prawa półkula mózgu odpowiada głównie za procesy twórcze, podczas gdy lewa za analityczne. W związku z tym traktowano aktywność artystyczną jako stymulowanie procesów zachodzących w prawej półkuli. Obecnie wiadomo, że w każdej dziedzinie życia, w tym podczas tworzenia, niezbędna jest współpraca obu półkul. Badania wykazały, że nawet rysowanie prostych kształtów angażuje wiele obszarów mózgu, zarówno podczas wyobrażania sobie obrazów, jak i ich przenoszenia na papier. Proces twórczy aktywuje m.in. płaty czołowe odpowiedzialne za myślenie symboliczne i planowanie, układ limbiczny związany z emocjami, korę ruchową oraz pień mózgu, które kontrolują ruchy i odbierają bodźce czuciowe. Aktywacja neuronów odbierających sygnały wzrokowe, dotykowe, słuchowe, zmysłu równowagi lub czucia głębokiego sprzyja doskonaleniu koordynacji wzrokowo-ruchowej. Dodając do tego pracę w kontekście społecznym, rozmowę z innymi, percepcję i tworzenie warstwy symbolicznej, a także warstwę emocjonalną otrzymujemy sposób na całościowe i wieloetapowe zaangażowanie obszarów mózgu w proces twórczy.
Obrazy a emocje: rola neuronów lustrzanych
Wizualizacja oraz kierowanie wyobraźnią mają znaczący wpływ na samopoczucie oraz zdolność organizmu do samoleczenia. Obrazy aktywują korę mózgową w podobny sposób, niezależnie od tego, czy są one fizycznie obecne, czy jedynie wyobrażone. Podobnie działają bodźce słuchowe czy dotykowe. Neurony lustrzane, odkryte w latach 90. XX wieku, odgrywają kluczową rolę w tym procesie. Są to komórki nerwowe, które aktywują się zarówno podczas wykonywania określonej czynności, jak i obserwowania jej u innej osoby. Dzięki nim ludzie potrafią odwzorowywać emocje i reagować na widok smutnych twarzy własnym smutkiem. Czasem emocje wpływają na reakcje ciała nawet bez uświadomienia sobie ich zaistnienia. Można nawiązać tutaj do znanego już od starożytności uczucia “katharsis” - emocjonalnego i psychicznego oczyszczenia, które dokonywało się podczas uczestnictwa w spektaklu teatralnym. Widz, obserwując tragiczny rozwój fabuły, odczuwał niejako na sobie emocje bohatera, a finał przynosił uwolnienie od nich. W podobny sposób, dawniej i obecnie, za pomocą sztuki i pracy neuronów lustrzanych można odczuć na sobie emocje, które zazwyczaj nie są udziałem codziennego życia - a wszystko to odbywa się w bezpiecznej, wyobrażonej przestrzeni.
Rysowanie jako narzędzie regulacji emocji
Aktywność artystyczna, taka jak rysowanie, może znacząco wpływać na nasze emocje. Badania wykazują, że rysowanie redukuje poziom kortyzolu, hormonu stresu, co prowadzi do obniżenia niepokoju. Oddawanie się przyjemnym czynnościom twórczym oddziaływuje na układ nagrody i tym samym aktywuje szereg hormonów i neuroprzekaźników - “naturalnych leków przeciwdepresyjnych”. Ponadto, osoby angażujące się w twórczość plastyczną często lepiej opowiadają o swoich doświadczeniach, uwzględniając więcej szczegółów, co sprzyja procesowi terapeutycznemu.
Neuroplastyczność i zdrowienie
Neuroplastyczność, czyli zdolność mózgu do reorganizacji i tworzenia nowych połączeń neuronalnych, odgrywa kluczową rolę w procesie zdrowienia. Dzięki temu może wspomagać leczenie depresji, lęków, traum, a także rehabilitację po udarach czy urazach mózgu. Regularne działania twórcze wzmacniają pamięć, koncentrację i regulację emocji, co czyni arteterapię skutecznym narzędziem wspierającym proces zdrowienia. Siła oddziaływań arteterapeutycznych tkwi w tym, że są w stanie dotrzeć tam, gdzie metody werbalne nie docierają. Jest narzędziem szczególnie przydatnym w pracy z osobą, która ma trudności w mówieniu o własnych doświadczeniach. Trudności te mogą wynikać z nieufności wobec terapeuty, niechęci do poruszania trudnych tematów, braku odpowiednich słów. Za pomocą narzędzi arteterapeutycznych można dotrzeć do pokładów samoświadomości, o których istnieniu nie zawsze wie nawet pacjent. Takie działania mogą okazać się pomocne w przywoływaniu, nazywaniu i organizowaniu trudnych wspomnień lub emocji.
Szczególnym zjawiskiem, w którym arteterapia może okazać się korzystna terapeutycznie jest trauma. To doświadczenie o charakterze fizjologicznym, emocjonalnym i poznawczym, które wpływa na funkcjonowanie mózgu. Główną osią traumy są obrazy, wspomnienia oraz reakcje fizjologiczne i do tych pokładów łatwiej dostać się za pomocą elementów arteterapeutycznych niż metod werbalnych. Przetwarzanie bodźców i obrazów jest niezbędnym elementem zdrowienia. Arteterapia, poprzez angażowanie różnych obszarów mózgu, wspomaga procesy neuroplastyczności, co może prowadzić do poprawy funkcjonowania poznawczego i emocjonalnego.
Istnieją liczne przypadki artystów, którzy po udarze mózgu doświadczyli zmian w swojej twórczości, co świadczy o plastyczności mózgu i adaptacyjnych możliwościach arteterapii. Ponadto, osoby z autyzmem, w tym sawanci, często wykazują wyjątkowe zdolności artystyczne. Przykładem jest Stephen Wiltshire, znany jako "ludzka kamera", który potrafi odtworzyć z pamięci skomplikowane panoramy miast po krótkiej obserwacji. Zatem sztuka może w szczególnych przypadkach być wykorzystywana jako sposób komunikacji ze światem i opowiadania o własnym doświadczeniu. Arteterapia w przypadku urazów organicznych, takich jak udar, może obejmować ćwiczenia przekraczania linii środka i integrować informacje pochodzące z lewej i prawej strony ciała. Opowiadanie o swoich pracach oraz łączenie twórczości z osobistymi doświadczeniami sprzyja procesowi rehabilitacji.
Podsumowanie
Arteterapia stanowi potężne narzędzie wspierające zdrowie psychiczne i fizyczne, angażując różnorodne obszary mózgu i promując jego plastyczność. Współczesne badania naukowe potwierdzają jej skuteczność w redukcji stresu, regulacji emocji oraz wspomaganiu procesów poznawczych, co czyni ją wartościowym elementem w terapii i rehabilitacji.
Bibliografia
Malchiodi, C. A. (2014). Arteterapia. Podręcznik.
Hass-Cohen, N., & Carr, R. (2008). Art Therapy and Clinical Neuroscience. Jessica Kingsley Publishers.
Stańko, J. (2009). Arteterapia — mechanizmy działania z perspektywy neuropsychologii. W: J. Stańko (red.), Arteterapia i rozwój osobisty. Teoretyczne i praktyczne podstawy arteterapii (s. 29-46).
TORBY
KUBKI TERMICZNE
PLAKATY
KUBKI PAPIEROWE
Sklep Artsider
wspieraj sztukę osób chorych na schizofrenię
kubki papierowe na kawę
Sklep Artsider
wspieraj sztukę osób chorych na schizofrenię
Fundacja Artsider im. Cypriana Michalika
KRS: 0001134250
Konto do wpłat: PKO BP
26 1020 2892 0000 5102 0941 4758
Śledź nas:
Napisz do nas
artsider@artsider.pl
798 017 122
artsider@artsider.pl
Jesteśmy Fundacją Artsider. Wspieramy osoby zmagające się ze schizofrenią i po kryzysie psychicznym - promujemy ich talent artystyczny walcząc z wykluczeniem i stereotypami.
Sprzedajemy papierowe kubki dla kawiarni, ozdobione unikalnymi grafikami osób chorujących na schizofrenię i organizujemy wystawy dzieł
Kontakt
Menu